نوین دارو- وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو برنامههای مختلفی را بهمنظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی دارو پیشبینی کردهاند که ازجمله آنها میتوان به ایجاد محدودیتهای فراوان برای واردات آن دسته از داروهایی اشاره کرد که نمونه آنها در داخل کشور تولید میشود. اما اینهمه ماجرا نیست. سازوکار قیمتگذاری دارو در ایران به شیوهای صورت میگیرد که اکثر تولیدکنندگان معتقدند این روش، به دلیل عدم توجه به هزینههای تحقیق و توسعه و همچنین تبلیغات، توان رقابت با نمونههای وارداتی را از آنها گرفته و عملاً واگذاری میدان رقابت با محصولات خارجی را سبب شده است.
سید حسامالدین شریف نیا یک داروساز است که معضل قیمتگذاری دارو، دغدغههای زیادی را برای او ایجاد کرده است.
وی به نوین دارو میگوید: «ما نباید داروهای تولید داخل و خارج را با هم مقایسه کنیم، بلکه باید هزینه اثربخشی داروها را مورد قضاوت قرار دهیم. مثلاً در یک دسته دارویی، چند دارو وجود دارد و یک داروی جدید به آنها اضافه میشود، این داروی جدید را بررسی میکنند که آیا اثربخشی لازم را دارد یا خیر؟ با این پیش مقدمه وارد مسئله قیمتگذاری دارو میشویم.»
این عضو هیئتمدیره انجمن اقتصاد دارو ادامه میدهد: «قیمتگذاری دارو برای داروهای تولید داخل، بر اساس نهادههای تولید است و در آن هزینههای مربوط به ماده اولیه و …. بهعلاوه درصدی سود برای تولیدکننده و یک درصد ناچیز برای بازاریابی را موردنظر قرار میدهند. درحالیکه اگر دارویی بخواهد وارد کشور شود، روش قیمتگذاری به این شکل نخواهد بود. در تمام کشورهای دنیا دارو با این مصلحت قیمتگذاری میشود که 15 درصد از درآمدهای آن صرف هزینههای تحقیق و توسعه برای تولید داروهای جدیدتر شود. همچنین 20 درصد از قیمت آن را برای هزینههای بازاریابی در نظر میگیرند که متأسفانه در ایران به این فاکتورها برای قیمتگذاری دارو توجهی نمیشود. سازوکار قیمتگذاری دارو در ایران به شکلی است که تولیدکننده توان رقابت خود را از دست میدهد، چراکه درآمد خوبی ندارد که بتواند بخشی از آن را اختصاص به جیام پی داده و خطوط تولید را نونوار کند و از این طریق بتواند وارد عرصههای بازاری بینالمللی شود.»
به اعتقاد او ما یک بازار منطقهای وسیع داریم که متأسفانه هیچگاه نتوانستهایم از آن به نحو اصولی استفاده کنیم. مهمترین دلیل عدم توانایی در بهرهوری از فرصتها نیز همین بوده که نتوانستهایم درآمد کسب و آن را هزینه ارتقا کنیم. همه این موارد به دلیل روش نامناسب قیمتگذاری داروهای تولید داخل است.
این روش تعیین قیمت دارو، تهدیدکننده است
عضو هیئتمدیره انجمن داروسازان ایران نیز از سازوکار قیمتگذاری دارو در ایران گلایهمنداست. شهابالدین جنیدی جعفری به نوین دارو میگوید: «تعیین قیمت برای دارو از طریق حاکمیتی یک مقدار میتواند تهدیدکننده کیفیت باشد و مجموعه این مسائل میتواند باعث شود که بیشتر صنایع داروسازی به فکر گذر از شرایط سربهسر باشند. این اتفاق درنهایت برای سلامت ما هم شرایط مناسبی را ایجاد نمیکند. من فکر میکنم اگر در چند سال گذشته دارو در کشور تولیدشده و با کمبودها مبارزه شده و نیمنگاهی هم به صادرات داشتهایم، اما متأسفانه افرادی که در کار سرمایهگذاری و تولید بودهاند، به نسبت سرمایهگذاری در دیگر بخشها منافعی را که متصور هستیم کسب نکردهاند.» وی ادامه میدهد: «اگر این منابع به دست آید و بازاری با دخلوخرج متناسب داشته باشیم، با توجه به رقابت منفی که در بین برخی کارخانهها و تولیدکنندگان است، شرایط موجود در بازار و وجود کالاهای بیکیفیتی که در خیلی از مواقع حتی این تولیدات نیازسنجی مناسب هم نشدهاند، فکر میکنم این آسیب برای کشور ما اتفاق میافتد.»
گذشته از بحث شیوه قیمتگذاری دارو، مسئله دیگری که مراتب اعتراض داروسازان را فراهم میکند، مقوله مالیات بر داروست. سیدحسام الدین شریف نیا در این خصوص میگوید: «مالیات از بخش تولید خارج و وارد بحث داروخانه بهعنوان یک بخش از زنجیره تولید میشود. مالیات دارو در ایران معاف از ارزشافزوده است اما مالیات بر درآمد وجود دارد. با توجه به این اصل کلی که 20 درصد هزینه دارو به تولیدکننده، 15 درصد به پخش و 20 درصد نیز به داروخانه برای فروش آن اختصاص مییابد، میتوان گفت متأسفانه داروخانهها به دلیل قیمت پایین دارو و حاشیه سود پایین آن، فشار زیادی را در این زمینه متحمل میشوند.»
این داروساز ادامه میدهد: «از همه این تفاسیر گذشته نکته اصلی که در سیاستهای کلی نظام سلامت ایران نهفته است این است که بهمنظور جلوگیری از ورود فشار به مردم، هزینه دارو پایین نگهداشته میشود. این سیاست باعث میشود قیمتی را که برای تولیدکننده در نظر میگیریم، قیمت پایینی باشد. قیمت داروهایی که بیولوژیک بوده، جزء محصولات سطح بالای دنیا هستند و در شرکتهای داخلی تولید میشود، غالباً با 60 درصد قیمت برند اصلی است. این باعث میشود که این شرکتها توان رقابتی خود را از دست بدهند و نتوانند در بخش تحقیق و توسعه هزینه کنند و وارد بازارهای بینالمللی شوند. این داروها در ایران 90 درصد داروهای برند است و مشکلات زیادی در رشد صنعت داخلی ایجاد میکند.»
اقتصاد دارو، اقتصاد سلامت
آسیبهای این معضلات زمانی دوچندان میشود که بدانیم درواقع اقتصاد دارو، بخش عظیمی از اقتصاد کل نظام سلامت را شامل میشود. سید حسامالدین شریف نیا در توضیح این مسئله میگوید: «برای توضیح مقوله پراهمیت اقتصاد دارو، ابتدا باید یک کلیت را تحت عنوان اقتصاد سلامت در نظر بگیریم که در قالب آن اقتصاد دارو شکل میگیرد. متأسفانه امروز یک تصور اشتباه در خصوص سازوکار اقتصاد دارو وجود دارد. باید به این نکته توجه کنیم که اگر قصد تعریف رشته اقتصاد و مدیریت اقتصاد دارو را داریم، باید آن را به دو بخش مجزا تبدیل کنیم که ممکن است هیچ ارتباطی هم به یکدیگر نداشته باشند. بخش اقتصاد دارو زیرمجموعه اقتصاد سلامت قرار میگیرد و به بررسی فرایند هزینه اثربخش بودن داروهایی میپردازد که وارد نظام سلامت میشوند. اگر بخواهیم به زبان ساده اقتصاد دارو را تعریف کنیم، میتوانیم بگوییم که این رشته به این سؤال پاسخ میدهد که آیا بار هزینهای دارویی که وارد نظام سلامت میشود، برای این نظام قابل تحمل است یا خیر؟ درواقع در اقتصاد دارو، داروها را با یکدیگر مقایسه و از میان آنها بهترین مقوله را برای ورود بهنظام سلامت انتخاب میکنند.»
وی ادامه میدهد: «در همه کشورهای جهان، 3 اصل کلی برای ورود دارو به نظام سلامت وجود دارد. اصل اول اثربخشی، اصل دوم ایمنی و اصل جدیدتر و سوم مربوط به همین اقتصاد داروست که آنها را ازنظر بار هزینهای بررسی میکند. درواقع با تمسک به این اصل، داروها به این شرط وارد نظام سلامت میشوند که هزینه اثربخشی آنها ثابتشده باشد. یعنی به ازای هزینهای که برای نظام سلامت ایجاد میکنند، اثربخشی لازم را هم داشته باشند. این تعریف خیلی ساده رشته اقتصاد دارو است که در ایران حدود 8 سال است پیگیری شده و فارغالتحصیلان آن در مکانهای مختلف فعالیت میکنند.»
شهابالدین جنیدی جعفری نیز معتقد است: «سندیکای صاحبان صنایع دارویی همیشه سعی داشته که دارو را بهعنوان یک کالای استراتژیک نگاه کند، ولی باید با یک نگاه دقیقتر بتواند یک توجیه اقتصادی را برای صنعت دارو داشته باشد. طبیعتاً این اتفاق خواهد افتاد که بازار سرمایه، انگیزه لازم را برای سرمایهگذار ببیند. من فکر میکنم یک مقدار باید با توجه به شرایطی که در حال حاضر در کشور وجود دارد، بازار دارویی را به سمتی پیش ببریم که روی کیفیت دارویی برنامهریزی بیشتری شود. قیمتها کمی رقابتیتر باشد.»
عضو هیئتمدیره انجمن داروسازان ایران ادامه میدهد: «شاید این بهصورت یک سنت و رویهای است که در سالیان مختلف وجود داشته و طی سی و چند سال گذشته هم این تعیین قیمتگذاری دارو در خصوص کالاهای اساسی که انجام میشده به دارو هم بهعنوان یک داروی استراتژیک نگاه میکرده. البته از جهتی هم فرصت بوده و هم تهدید. فرصت بوده که بتواند بازار دارویی کشور را کنترل کند و با بازار سیاه مبارزه کند و بتواند بازار را بهعنوان یک بازار مؤثر در نظام سلامت به یک شرایطی سوق دهد که قابلکنترل باشد. اما تهدید آن میتواند کمبود کیفیت دارو باشد و عدم بهروز شدن کارخانههای داروسازی و عدم یک چرخه اقتصادی مناسب در بازار دارویی. اما در حال حاضر در مورد داروهای برند و برند و در مورد داروهای او تی سی و نسخهها و داروهایی که نیاز به نسخه پزشک ندارند، تدابیر مناسب و اقدامات بسیار خوبی در وزارت بهداشت در حال انجام شدن است که در آن هزینههای بازاریابی و بستهبندی دیدهشده است.»