درمان اختلالات خواب و انجام ورزش در مبتلایان به فیبرومیالژی میتواند منجر به بهتر شدن علایم این بیماران بهخصوص درد و خستگی شود.
افرادی که به دلیل دردهای طولانی و منتشر عضلانی به پزشک مراجعه کردهاند و پزشک برای آنها تشخیص فیبرومیالژی داده است، احتمالا از مشکلات دیگری نظیر بیخوابی، خستگی یا اضطراب و افسردگی هم رنج میبرند.
پروفسور کامران آزما، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و استاد دانشگاه در این مورد معتقد است که اختلال خواب از شایعترین علایم همراه فیبرومیالژی است و بیشتر بیماران از خستگی مزمن و خستگی زودرس پس از کمی فعالیت شکایت دارند؛ حتی در بعضی از بیماران خستگی و بیخوابی آزاردهندهتر از خود دردهای منتشر عضلانی است! و کنترل این بدخوابی در کنار ورزش میتواند علایم بیماری را از بین ببرد. این نقل قول بهانهای شد تا در گفتگوی تندرستی این شماره سلامانه با پروفسور کامران آزما، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و استاد دانشگاه گفتوگویی درباره فیبرومیالژی و درمانهای مربوط به آن انجام دهیم که شرح آن را در ادامه میخوانید:
آقای دکتر! مبتلایان به این سندرم بیشتر شامل چه کسانی هستند؟
واقعیت این است که اکثر بیماران مبتلا به فیبرومیالژی را زنان بین سنین 30 تا 50 سال تشکیل میدهد و این بیماری در مردان هم شیوع کمتری دارد و هم شدت علایم آن کمتر است. در صورت ابتلا به فیبرومیالژی احتمال وجود آن در سایر افراد خانواده نسبت به جمعیت طبیعی بالاتر است. متاسفانه مبتلایان به فیبرومیالژی که از دردهای منتشر و مزمن عضلانی رنج میبرد، در مقایسه با افراد طبیعی نسبت به محرکهای دردناک حساستر هستند.
همراهی بیخوابی و سایر اختلالات خواب، خستگی، افسردگی، اضطراب یا علایم و دردهای گوارشی یا گاهی مشکلات مربوط به عادت ماهیانه همه و همه نشان میدهد که فیبرومیالژی فراتر از یک درد منتشر است و در این بین به دلایل مختلف توجه به اختلالات خواب از اهمیت بسزایی برخوردار است. همان گونه که بیخوابی میتواند یکی از نشانههای اولیه افسردگی باشد، احتمال بروز افسردگی در افراد بیخواب تا 5 برابر بیشتر است.
یعنی بیخوابی با شدت درد در این بیماران ارتباط دارد؟
بله، روزبهروز نقش و اهمیت خواب و رابطه آن با فیبرومیالژی بیشتر مورد توجه قرار میگیرد به نحوی که پرسش از خواب بیمار جزء ارزیابیهای اصلی مبتلایان به این سندرم است. در واقع ارتباط خواب و این بیماری یک رابطه دو طرفه است. به این معنی که هم مشکلات خواب میتواند منجر به آن شود و هم متعاقب ابتلا به فیبرومیالژی اشکالاتی در خواب بیمار پیش میآید. نکته مهم این است که بدخوابی و سایر علایم فیبرومیالژی معمولا وارد یک چرخه معیوب میشود! به این صورت که بیخوابی، درد و خستگی و اضطراب بیماران را افزایش و سپس درد و اضطراب بیشتر خوابیدن را مشکلتر میکند. بنابراین بیخوابی یکی از علل اصلی تشدید سایر علایم در مبتلایان است و در نتیجه بهبود و درمان اختلالات خواب بیماران میتواند منجر به بهتر شدن اکثر مشکلات همراه آن بهخصوص درد و خستگی آنها شود.
با این توضیحات، این بیماران در مراحل سوم و چهارم خواب اختلال دارند!
دقیقا؛ در بسیاری از بیماران علیرغم اینکه از نظر مقدار و مدت زمان خواب مشکل ندارند ولی اظهار میکنند که خسته از خواب بیدار میشوند و خواب آنها را تازه و سر حال نمیکند. در واقع این کیفیت خواب این افراد است که دچار مشکل شده و مقدار عمیقترین مرحله خواب یعنی مراحل سه و چهار در آنها ناکافی است. به عبارت سادهتر، این بیماران خواب شبانه خوبی ندارند و خوابشان سبک است. از این رو، صبحها سرحال نیستند و این احساس را دارند که شب به خوبی نخوابیدهاند. البته بیخوابی تنها یکی از مشکلات خواب آنهاست. داشتن آپنه خواب و پاهای بیقرار در طول شب از دیگر شکایات مبتلایان به فیبرومیالژی است.
توجه به کیفیت خواب میتواند در روند درمان کمککننده باشد؟!
بله؛ توجه به بهداشت خواب از دارودرمانی مهمتر است. یکی از مهمترین قدمها در کنترل و بهبود اینگونه بیماران، بهبود و کنترل اختلالات خواب از جمله بیخوابیهای این افراد نه تنها از طریق دارو بلکه استفاده و تاکید بیشتر بر روشهای غیر دارویی است چرا که اثرات دارو معمولا کوتاهمدت است.
از بین روشهای غیردارویی رعایت بهداشت خواب، اصلاح عادات و محیط خوابیدن، ورزشهای هوازی و همچنین رفتاردرمانی نتایج مثبتی دارد. بیماران میبایست بسیاری از عادات نادرست خوابیدن را اصلاح کنند و توجه بیشتری به بهداشت خواب داشته باشند از جمله این عادات نادرست، خوابیدن در محیط پرصدا، پرنور یا با درجه حرارت نامناسب محیط، خوردن یا نوشیدن محصولات کافئیندار و کشیدن سیگار نزدیک به زمان خواب، نداشتن وقت منظم برای رفتن به رختخواب و بلند شدن، استفاده از تخت نامناسب یا حتی خوابیدن با یک فکر نگران و پرآشوب است.
برای رفع این مشکل چه راهکاری وجود دارد؟
این افراد بایستی خود به استقبال خواب بروند به این طریق که از ساعت معینی تلویزیون و رایانه را خاموش، تعداد چراغهای روشن را کم و ضمن گرفتن یک دوش آبگرم و مسواک زدن خود را برای خوابیدن مهیا کنند. گاهی در این ساعات گوش دادن به یک موزیک و نوای ملایم یا خواندن یک کتاب واقعی! به جای سرگرم شدن با تلفنهای هوشمند هم کمککننده است. البته انجام ورزش هم در این راستا بسیار مفید است.
ورزش چه تاثیری در بهبود علایم فیبرومیالژی و بیخوابی دارد؟
انجام یوگا و ورزشهایی از این دست هم برای بیماران بسیار مناسب است؛ و باید به این نکته توجه داشته باشیم که مهمتر از نوع ورزش برای بیماران فیبرومیالژی گوش دادن به ندای بدن است و اینکه هرگز نیازی به انجام ورزش با شدت بالا و حتی به اندازه سایر افراد نیست زیرا ممکن است علایم درد و بیخوابی را تشدید کند. در واقع ورزش در دراز مدت و بهطور ثانویه عمدتا از طریق کاهش اضطراب، درد و خستگی بیمار کیفیت خواب بیماران را بهبود میبخشد. بهترین زمان و نوع ورزش برای بهبود خواب نیز انجام یک پیادهروی صبگاهی و سبک و همچنین در عصرها تا حدود سه ساعت قبل از خواب است. مدت زمان پیادهروی روزانه هم جمعا نیم ساعت در روز و پنچ روز هفته کافی است. البته سایر ورزشهای هوازی یا شنا در ساعات دیگر روز هم موثر هستند.