داروهای سرطان را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد؛ یک گروه از آن‌ها داروهای شیمیایی هستند که وارد سلول می‌شوند و آن را به‌طور مستقیم از بین می‌برند. این داروها بیشتر روی سلول‌های سرطانی تأثیر می‌گذارند اما سلول‌های طبیعی بدن را هم تا حدودی تحت تأثیر قرار می‌دهند. بنابراین مصرف آن‌ها با عارضه همراه است.
خوشبختانه دانش بشری در 20 سال اخیر به تکنولوژی درمان هدفمند دست یافته و توانسته کنار داروهای سیتوتوکسیک و داروهای سنتی شیمی‌درمانی، داروهای جدید و کم‌عارضه‌ای را تولید کند. سلول‌های سرطانی دارای آنتن‌هایی هستند که آن‌ها را از سلول‌های طبیعی متمایز می‌کند. داروهای جدید پس از ورود به گردش خون با تشخیص این آنتن‌ها وارد سلول‌های سرطانی می‌شوند و انتقال سیگنال‌های غشایی سلول را به هسته مهار کرده یا با ورود داخل هسته سلول، فعالیت‌های متابولیک هسته را متوقف می‌کنند. تولید این داروها نیاز به هزینه و تحقیقات بسیاری داشته و سال‌ها زمان برده است. بنابراین اغلب آن‌ها گران‌قیمت هستند.
سردسته داروهای جدید سرطان، داروهایی است که به شکل پادتن یا آنتی‌بادی ساخته شده‌اند. این داروها پس از تزریق به بدن وارد گردش خون می‌شوند و روی غشای سلول‌ها اثر می‌گذارند. برای فهم بهتر تأثیرگذاری آن‌ها، سلول را مانند یک اتاق در نظر بگیرید. اگر در ورودی اتاق یک کلید برق وجود داشته باشد با روشن کردن آن می‌توان فعالیت‌های اتاق را مشاهده کرد و تحت کنترل قرار داد. پادتن‌های موجود در داروهای جدید می‌توانند وارد سلول شوند و روی کلید چراغ را بپوشانند. به این ترتیب عوامل بیرونی دیگر نمی‌توانند کلید را فشار دهند و فعالیت‌های سرطانی سلول را تشدید کنند.
این پادتن‌ها درواقع روی گیرنده‌های عامل رشد اثر می‌گذارند و از انتقال سیگنال به‌وسیله این عوامل و محرک‌های خارجی جلوگیری می‌کنند. ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که آیا در این اتاق فقط یک کلید برق وجود دارد یا نه؟ در پاسخ باید گفت که احتمال وجود کلیدهای دیگر نیز مطرح است. بنابراین باید سیم‌های برق بین لامپ و کلید را هم از بین ببریم تا دیگر با فشردن کلید، چراغی روشن نشود. انتقال سیگنال‌ها در سلول به‌وسیله عوامل پروتئینی «تیروزین کیناز» انجام می‌شود. در سال‌های اخیر ده‌ها دارو تولید شده که می‌توانند انتقال سیگنال از کلید به لامپ (از غشای سلول به هسته) را مهار کنند. داروهای مهارکننده «تیروزین کیناز» اغلب خوراکی هستند و به درجاتی در کنترل سرطان مؤثرند.
یکی دیگر از گروه‌های دارویی سرطان، مهارکننده‌های قرارگاه سیستم ایمنی یا مهارکننده‌های چک‌پوینت هستند. سلول‌های سرطانی از خود شاخص‌هایی را برون می‌دهند که از فعالیت طبیعی سیستم ایمنی در برابر سرطان جلوگیری می‌کنند. امروزه داروهایی ساخته شده‌اند که فعالیت طبیعی سیستم ایمنی را در برابر سرطان حفظ می‌کنند. با مصرف این داروها سلول‌های لنفوسیتی سیستم ایمنی می‌توانند سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. این گروه دارویی عوارض ناچیزی روی دیگر اجزای بدن دارند و امیدی برای آینده سرطان محسوب می‌شوند. شاید در چند سال آینده بتوان بخش عمده‌ای از سرطان‌ها را با کمک این داروها درمان کرد.
دکتر سیدمحسن رضوی
فوق‌تخصص بیماری‌های خون و سرطان، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران