صنعتی شدن جوامع و تغییر شیوه زندگی و الگوی بیماری‌ها، افراد جامعه را به شدت در معرض ابتلا به بیماری‌های عضلانی اسکلتی قرار داده است، به طوری که بررسی‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حاکی از آن است که 50 درصد افراد جامعه به نوعی گرفتار بیماری‌های اسکلتی عضلانی هستند.
به گزارش نوین دارو به نقل از روزنامه اطلاعات، بیتا مهدوی در ادامه این گزارش آورد: به گفته کارشناسان، شیوع این بیماری‌ها بر اثر عدم تحرک و استفاده بیش از حد از تلفن همراه، لپ‌تاپ و کامپیوترهای شخصی در حال افزایش است و هزینه‌های درمانی قابل توجهی را به سیستم بهداشت و درمان کشور تحمیل می‌کند.
بیماری‌های عضلانی اسکلتی اختلالاتی است که سیستم عصب، عضله و سایر بافت‌های همبند آن را درگیر می‌کند و علاوه بر ناراحتی‌هایی که بیشتر به صورت درد خود را بروز می‌دهد، باعث ایجاد اختلال در سیستم حرکت هم می‌شود و در صورت درمان نشدن، شکل مزمن به خود می‌گیرد و در طولانی مدت، روند فعالیت‌های روزمره بیماران را مختل می‌کند.
کارشناسان معتقدند، از مهمترین انواع اختلالات بیماری‌های عضلانی اسکلتی می‌توان به درد گردن، شانه،کمر و زانو اشاره کرد که در افراد چاق، شایع‌تر است و عدم پیشگیری و درمان به موقع می‌تواند منجر به ناتوانی‌های شدید حرکتی شود.
آنان همچنین می‌گویند، اختلالات عضلانی اسکلتی فعالیت‌های معمول زندگی را مختل می‌کند و چون باعث درگیری عضلات می‌شود بیمار را به دردهای شدید مبتلا می‌سازد.
دکتر محمد باقر لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار داشته است: براساس تحقیقات، برآورد می‌شود که 80 درصد خانم‌های بالای 50 سال ایرانی دچار پوکی استخوان هستند، یعنی از هر 5 خانم یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است و 3 نفر دیگر نیز از کمبود تراکم استخوان رنج می‌برند، ضمن آن‌که هر ساعت 6 ایرانی دچار شکستگی استخوان لگن می‌شوند که یکی از سخت‌ترین شکستگی‌ها به حساب می‌آید.
**انواع بیماری‌های عضلانی اسکلتی
دکتر بهروز عطار باشی ـ رئیس دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد بیماری‌های عضلانی اسکلتی و تأکید بر این که سلامت مردم را تهدید می‌کند، به گزارشگر روز نامه اطلاعات میگوید: بیماری‌های عضلانی اسکلتی به علت کم تحرکی یا بی‌تحرکی، در میان مردم شیوع زیادی پیدا کرده است.
وی با بیان این مطلب که بی‌تحرکی باعث به وجود آمدن بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت هم می‌شود، می‌افزاید: یکی از مهمترین بیماری‌های عضلانی اسکلتی، «استئوپروز» یا «پوکی استخوان» است که عده زیادی از هموطنان‌مان به آن مبتلا هستند. معمولا پوکی استخوان در مردان درسنین میانسالی و زنان بعد از یائسگی بروز پیدا می‌کند و یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری از آن نیز تغذیه‌ای مناسب و داشتن فعالیت‌های منظم بدنی است که به میزان قابل توجه‌ای می‌تواند از پیشرفت این بیماری پیشگیری کند.
رئیس دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران یاد آوری می‌کند: از دیگر بیماری‌های عضلانی اسکلتی می‌توان به «آرتروز مفاصل» اشاره کرد که در ناحیه گردن و یا اندام‌های تحتانی و کمر، به علت خوردگی سطوح مفصلی به وجود می‌آید و می‌تواند باعث عدم تعادل عضلات بدن، بخصوص در ناحیه گردن و کمر شود که در نهایت به ناتوانی و اختلال در حرکت می‌انجامد.
مهمترین علامت این بیماری کم شدن توانایی حرکت فرد است، به طوری که این بیماران از خشکی و درد مفاصل رنج می‌برند و بیمارانی که تحرک زیادی ندارند، با انجام فعالیت‌های سنگین دچار دردهای شدید و کوفتگی می‌شوند.
وی با اشاره به این مطلب که بیماری‌های عضلانی اسکلتی بیشتر در سالمندان اتفاق می‌افتد، میگوید: اگرفردی در میانسالی دچار مشکلات دیسک نشده باشد، به ندرت در سالمندی دچار این مشکل می‌شود. در ستون فقرات، مفاصل بین مهره‌ای کمری است که ممکن است آسیب ببیند و باعث درد بیمار شود، بنابراین منشا همه کمر دردهای که در افراد سالمند وجود دارد، دیسک نیست حالا آن‌که معمولاً هر بیماری که با درد کمر به پزشک مراجعه می‌کند، تشخیص دیسک داده می‌شود و یکسری کارهای اختصاصی برایش انجام می‌گیرد.
دکتر عطار باشی در مورد خشکی مفاصل هم میگوید: یکی از بیماری‌های که در افراد سالمند اتفاق می‌افتد، خشکی مفاصل است. در این بیماری مایه داخل مفصلی سفت و غلظتش بیشتر از حد معمول می‌شود و چون آب داخل مفصلی از دست می‌رود، بیمار احساس خشکی بیشتری در مفاصل می‌کند، عضلات تغییر ماهیت می‌دهند و بیمار برای حرکت نیاز به صرف نیروی بیشتری دارد.
**پیشگیری از بیماری‌های عضلانی اسکلتی
به اعتقاد دکتر عطارباشی، پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عضلانی اسکلتی اهمیت زیادی دارد و از اینرو افراد باید تحرک کافی داشته باشند و کارهای روزمره را خودشان انجام دهند، تا به این بیماری مبتلا نشوند. افراد باید درطی هفته یکسری تمرینات منظم هوازی انجام دهند و هر جلسه تمرین نیز باید حداقل 30دقیقه باشد که شامل ورزش‌های کششی با وزنه است.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی با اشاره به این که یکی از ورزش‌های مناسب، پیاده روی است که ضربان قلب را افزایش می‌دهد، یاد آوری می‌کند: همه باید فعالیت‌های بدنی داشته باشند و بیشتر از 10 دقیقه یا یک ربع ساعت در وضعیت ثابت باقی نمانند. افراد میان سال و سالمند هر چقدر تحرک بیشتری داشته باشند، بهتر می‌توانند توانمندی‌های شان را حفظ کنند.
**پوکی استخوان و علل آن
دکتر مصطفی قانعی‌فر ـ متخصص روماتولوژی در مورد بیماری پوکی استخوان به گزارشگر روزنامه اطلاعات میگوید: پوکی استخوان یا «استئوپروز» بیماری گسترده استخوانی است که با کاهش توده استخوانی و تغییر میکروسکوپی نسج آن، یعنی کاهـش نسبت مواد آلی همراه با مواد معدنی استخوان در واحد حجم، مشخص می‌شود که منجر به افزایش شکنندگی استخوان‌ها می‌انجامد.
وی با بیان این که متأسفانه بیماری پوکی استخوان هیچگونه علامت هشداردهنده ندارد، می‌افزاید: مهمترین و شایع‌ترین محل این شکستگی‌ها، مهره‌های گردن، استخوان‌های ران و مچ دست‌ها است ودر بعضی مبتلایان نیز حملات به صورت درد شدید وجود ندارد و فقط دردهای مزمن کمر بروز می‌کند که با ایستادن و حرکت، تشدید می‌شود.
این متخصص روماتولوژی یاد آوری می‌کند: مهمترین علامت پوکی استخوان، درد است و این درد زمانی که استخوان دچار شکستگی می‌شود، بوجود می‌آید. البته شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان معمولا به صورت شکستگی‌های ریز و بدون جابه‌جایی است که بدون وارد شدن ضربه‌های شدید به اندام ایجاد می‌شود. بیمار به دنبال یک حرکت بدنی که ممکن است قدری متفاوت از حرکات معمول باشد، دچار شکستگی‌های ریز و بدون جابه‌جایی و یا با جابه‌جایی‌های اندک در استخوان‌ها می‌شود و چون استخوان پوک شده ضعیف است، برای شکسته شدن نیازی به نیروی زیادی ندارد.
خم شدن بر روی زمین برای بلند کردن یک وسیله یا چرخش‌های ناگهانی کمر می‌تواند در یک فرد دچار پوکی استخوان، موجب شکستگی خفیف شود. از طرف دیگر این شکستگی‌ها موجب تورم یا تغییر شکل استخوان هم نمی‌شود. به مروز زمان که سن بیمار بالا می‌رود، استخوان‌هایش پوک‌تر می‌شود و تعداد این شکستگی‌ها هم افزایش می‌یابد. هر بار بیمار دچار درد کمر یا، لگن، دنده یا مچ دست می‌شود و بعد از چند هفته بهبود می‌یابد. بیمار ممکن است به چند پزشک هم مراجعه کند، ولی ممکن است چیزی بیش از مسکن و یا چند داروی تقویتی دریافت نکند.
**عوامل ابتلا به پوکی استخوان
دکتر قانعی‌فر با بیان این مطلب که 70 تا 80 درصد افراد جامعه از کمبود شدید یا خفیف ویتامین D رنج می‌برند، میگوید: بیشترین رشد استخوان در سنین 11 تا 17 سالگی است و چون تا 30 سالگی بر دانسیته استخوان‌های بدن افزوده می‌شود، در سنین جوانی باید برای پیشگیری از پوکی استخوان تغذیه مناسب داشت.
وی می‌افزاید: عوامل زیادی در بروز بیماری پوکی استخوان نقش دارند که عبارتند از؛ اختلالات ژنتیک: 70 تا 80 درصد توده استخوانی مربوط به فاکتورهای ژنتیک است و عوامل محیطی فقط 20 تا 30 درصد در آن نقش دارند.
نژاد: سیاهپوستان ـ حداکثر توده استخوانی و‌نژاد آسیایی و بخصوص ژاپنی‌ها کمترین آن را دارند. PBM حداکثر میزان استخوانی است که فرد در طول زندگی به دست می‌آورد.
جنس: مردان نسبت به زنان، توده‌های استخوانی بیشتری دارند.
رژیم غذایی: مهمترین عامل در رژیم غذایی، میزان کلسیم است، به‌طوری که مصرف کلسیم به میزان بالاتر از 1000 میلی‌گرم (کلسیم خالص) نقش بسیار مؤثری در به دست آوردن PBM مناسب دارد. عامل مهم بعدی، میزان پروتئیـــن غذا است که برای تعیین کیفیت استخوان و بخش غیرمعدنی آن، اهمیت دارد.
فعالیت‌های فیزیکی یا ورزش: این فعالیت‌ها در زمان رشد باعث تحریک استخوان‌سازی و افزایش تراکم استخوان می‌شود و به عکس، نبود فعالیت و سکون کاهش تراکم استخوانی را به همراه می‌آورد.
وضعیت هورمونی: استروژن یا هورمون زنانه، نقش بسیار مؤثری در کاهش فعالیت‌های تخریبی استخوان دارد، به‌طوری که بعد از شروع یائسگی و کاهش استروژن در بدن خانم‌ها، به یکباره کاهش محسوسی در توده‌های استخوانی ملاحظه می‌شود.
سن: با افزایش سن، تعادل بین تخریب و تشکیل استخوان‌ها به نفع تخریب آنها به‌هم می‌خورد، به‌طوری که از 35 تا 50 سالگی توده استخوانی در هر 2 جنس کاهش و با افزایش سن نیز همچنان ادامه می‌یابد.
**درمان پوکی استخوان
دکتر قانعی‌فر در پاسخ به این پرسش که آیا پوکی استخوان درمان هم دارد، یادآوری می‌کند: درمان پوکی استخوان با توجه به ســــن، جنس و میزان کاهش تراکم استخوان‌ها در افراد، متفـــاوت است و در این صورت توصیه‌ها و داروهایی با توجه به شرایط بیمار و طبق نظر پزشک معالج، تجویز می‌شود.
معمولا بیمار تحت معاینه منظم قرار می‌گیرد و به طور منظم با بررسی BMD (بالا بردن ذخیره استخوانی) به فواصل مشخص پیگیری می‌شود و درمان تا حصول نتیجه نهایی ادامه می‌یابد. اگر میزان پوکی استخوان چندان شدید نباشد درمان‌های غیردارویی پیشنهاد می‌شود. به عنوان نمونه با توصیه مصرف موادغذایی غنی از کلسیم و ویتامین D یا مصرف مکمل‌های غذایی، می‌توان به این افراد کمک کرد، البته مصرف بیش از حد ویتامین D هم ممکن است خطرناک باشد و سنگ کلیه ایجاد کند.
وی با بیان این مطلب که آزمایش سنجش تراکم استخوان معمولاً 1 تا 2 بار در سال انجام می‌شود، میگوید: پوکی استخوان بیماری ارثی است و فرزندان بیماران مبتلا به این بیماری بیشتر مستعد هستند و از این رو باید تغذیه مناسب و تحرک کافی داشته باشند.
**راه‌های پیشگیری از پوکی استخوان
ـ از مواد مغذی حیاتی بهره مند شوید.
از رژیم غذایی سالم که تامین کننده مواد مغذی مانند پتاسیم، منیزیم، فسفر، کلسیم و ویتامین D است، استفاده کنید. داشتن رژیم غذایی مناسب برای استخوان‌ها، صرفاً به معنای خوردن مواد حاوی کلسیم و سایر مواد معدنی نیست. رژیم غذایی دوستدار استخوان‌های شما کمتر مواد اسیدی را در خود دارند (گوشت قرمز، شکر، سودا و موادغذایی فرآوری شده و کنسروها اسیدی هستند) و (میوه‌های تازه و سبزیجات در گروه موادغذایی قلیایی جای می‌گیرند). کلسیم موادغذایی که در بالا به آنها اشاره شد، بیشتر از کلسیم مکمل‌ها و لبنیات جذب می‌شود و شما با خوردن مواد قلیایی، میزان بیشتری از مواد مفیدی مثل منیزیم، فسفات و ویتامین k آنها را هم جذب خواهید کرد.
ـ ویتامین D فراموش نشود.
بدن برای جذب کلسیم به ویتامین D نیاز دارد، بدن وقتی در مقابل نورخورشید قرار بگیرد، شروع به ساختن ویتامین D می‌کند. اما حضور طولانی‌مدت در محیط‌های دربسته و نیز استفاده از کرم‌های ضدآفتاب، باعث شده است که بسیاری از افراد دچار کمبود ویتامین D شوند. به هرحال اگر شیوه زندگی شما به گونه‌ای است که مدت زیادی در تماس با نورآفتاب قرار نمی‌گیرید، بهتر است از مکمل‌های حاوی ویتامین D مصرف کنید.
ـ مکمل‌های کلسیم.
اگر غذاهای شما فاقد کلسیم به اندازه کافی است، می‌توانید از مکمل‌های کلسیم استفاده کنید و تا روزی 500 تا 800 میلی‌گرم کلسیم به بدن خودتان برسانید. بهترین حالت این است که مکملی انتخاب کنید جدا از کلسیم، حاوی ویتامین K، پتاسیم و بورون باشد. اگر سن شما بالای 60سال است، از ترکیبات کلسیم سیترات به جای کلسیم کربنات به میزان حداکثر 800 میلی‌گرم در روز مصرف کنید.
ـ ورزش کنید.
دست کم به مدت 30 دقیقه از فعالیت‌های ورزشی قوی کننده استخوان‌ها در اکثر روزها بهره مند شوید. این فعالیت‌ها شامل ورزش‌های تحمل وزن مانند دویدن یا پیاده روی‌های سریع و ورزش‌های استقامتی است.
ـ سیگار نکشید.
تخریب استخوان‌ها در افراد سیگاری سریع‌تر روی می‌دهد و میزان شکستگی در این افراد بالاتر است.
ـ شرایط خود را دریابید
بسیاری از رهنمودها، غربالگری اوستئوپروزیس (پوکی استخوان) را از طریق سنجش تراکم ماده معدنی استخوان (BMD) در آغاز سن 65 سالگی توصیه می‌کنند. این آزمایش برای افرادی که دارای سابقه بیماری‌های خاص هستند یا مصرف کننده داروهایی و که خطر شکستگی را افزایش می‌دهند، باید در سنین پایین‌تر انجام شود.
ـ از مداوای افسردگی خود غافل نشوید.
محققان به ارتباط افسردگی و کاهش تراکم استخوان دست یافته‌اند. به عنوان نمونه تراکم توده استخوانی در خانم‌هایی با تاریخچه افسردگی ماژور کمتر و سطوح هورمون کورتیزول که با از دست دادن استخوان مرتبط است، در آنها بیشتر است. اگر شما در حال حاضر از نظر افسردگی تحت معالجه هستید، از پزشک خود در خصوص نیاز به انجام تست BMD سؤال کنید.
ـ وزن خود را در حالت طبیعی نگه دارید.
وزن پایین‌تر از 57.5 کیلوگرم یا داشتن توده بدنی زیر 21 عامل خطر ساز برای پوکی استخوان محسوب می‌شود. از دست دادن وزن در دوران یائسگی احتمال کاهش توده‌های استخوانی را افزایش می‌دهد. از مصرف غذاهایی که از نظر کالری در حد بسیار پایینی هستند یا از غذاهایی که فاقد همه گروه‌های غذایی است، خودداری کنید.
ـ زمین نخورید!
با احتیاط و به آرامی گام بردارید. از روشنایی راه پله‌ها و مدخل ورودی ساختمان‌ها اطمینان حاصل کنید. برای حفظ تعادل و پیشگیری از سرخوردن در حمام از دست گیره‌هایی که در وان یا در کنار دوش نصب شده است، استفاده کنید.